Gaslighting (Psikolojik Taciz)

Gaslighting (Psikolojik Taciz)

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, bireyin kendi zihin, akıl, hafıza ve algı sağlığını sorgulamasına sebep olan yalanlar, aşağılama, çarpıtma, inkar ve sindirme taktikleri yoluyla bilerek ya da bilmeyerek manipülasyona uğratıldığı bir psikolojik şiddet türüne tanımlamak için kullanılan bir terimdir. 

Gaslighting Tanımının Ortaya Çıkışı

Gaslighting terimi ilk defa 1938 yılında bir tiyatro oyunuyla ortaya çıkmıştır. Gas Light adlı bu gösterimde Jack her akşam gaz lambasının ışığını azar azar kısmaya başlar ve bunu eşinden habersiz yapar. Bella lambanın her gün biraz daha az ışık verdiğini eşine söylediğinde Jack’ ten sert tepkiler alır. Jack onun hayal gördüğünü, bunun gerçek olmadığını, akıl sağlığını yitirdiğini söyler. Böyle olunca Bella düşündüklerinden ve gördüklerinden şüphe duyarak kendini sorgulamaya başlar.

Gaslighting Nasıl Oluşur?

Gaslighting yapan kişi karşıdaki kişinin duygularının, düşüncelerinin ve algılarının önemsiz veya yanlış olduğunu ima ederek karşı tarafı sindirmeye çalışır. Bu tür duygusal istismara yatkın belirli bir kişilik tipi olmamakla birlikte erkekler ve kadınlar da gaslighter veya kurban olabilirler. Gaslighting yapan kişiler genellikle narsist bir kişiliğe sahiptir. Gaslighting’ e sistematik şekilde maruz kalan birey kendini her bakımdan kusurlu, yetersiz, önemsiz, eksik hisseder.

Gerçeklik algısı bozulan bireyin zaman içerisinde özsaygı ve özgüveni kaybolmaya başlar ve manipülatöre bağımlı hale gelir. Ona daha çok ihtiyaç duyar ve onsuz yapamayacağını düşünebilir. Böyle olunca Gaslihgting uygulayan birey mağdur üstünde kontrol sahibi olur. 

İnsan Neden Gaslighting Yapar?

Bu şekildeki davranışlar ile ortaya çıkan Gaslighting’ in bilerek yapılması kabul edilebilir bir durum değildir. Bu psikolojik manipülasyonun uygulanmasının birçok sebebi olmakla birlikte bireyin kendini ‘güvende’ tutmak adına süreç ile geliştirdikleri bir baş etme mekanizması olabilir. Bazen de hataya yer verilmeyen kendilerini güvende hissetmedikleri bir aile ortamında büyüyen, bu şekilde travma denebilecek öyküleri olan çocuklarda görülebilir. Gaslighting uygulayan kişiler başarılı olduklarında kendilerini çok güçlü, yenilmez hissetseler de temel de kırılgan benliğe, düşük özgüvene sahip olabilirler.

Gaslighting Yöntemleri Neler?

Davranışların ya da görünüşün sürekli sistematik eleştirisi, yıldırma, sindirme ve saklambaç oyunları uzun dönemde yıkıcı sonuçlar doğurur ve tahribatı da fazla olur; mağdur kişi kendi algısına güvenmez, giderek kafası karışır ve duygusal olarak bitkin hale gelir.

Kimler Gaslighting’e Maruz Kalabilir?

Gaslighting herkesin başına gelebilir. Cinsiyet, yaş, sosyo-ekonomik durum, statü fark etmeksizin bu durumla karşılaşılabilir. Akıllı veya kendine güvenen insanlar da buna dahildir ve bu nedenle bu manipülasyona maruz kalmak bir zayıflık veya saflık işareti değildir.

Çocuklar ayrıca ebeveynleri tarafından kasıtlı olarak kendilerini yetersiz, değersiz veya sevilmemiş hissettiren “Gaslighting”in hedefi olabilirler. Sadece çocukluk dönemini kapsamamak ile birlikte mobbing bağlamında arkadaşlıklarda veya iş arkadaşları arasında veya duygusal ilişkilerde meydana gelebilir. Günümüzde Gaslighting tanımı ilişkilerin duygusal problem boyutlarını ifade ederek kullanılmaktadır. Partnerlerin birbiri üzerinde hakimiyet kurması, devamlı yanlışması, duygularını görmezden gelmesi, kötü hissettirmesi bu terim altında değerlendirilebilmektedir.

Gaslighting’i Fark Etmeye Yönelik Olası Örnekler Nelerdir?

• Bu sorunları birine anlatsan sana gülerler.
• Üzerime çok geliyorsun, bunlarla uğraşacak zamanım yok.
• Bu duygusallığın yüzünden ilişkinin sonun getireceksin.
• Başka partnerler neler neler yapıyor.
• Bu kadar hassas olamazsın, güçlü ol. Her şeye ağlanmaz.
• Çok abartıyorsun bunda bir şey yok.
• Şu haline bak, delirmiş gibisin!
• Böyle bir olay yaşanmadı, uyduruyorsun.
• Senin yüzünden bu haldeyim.
• Senin ile ilgili arkandan kötü konuşuyorlar. Senin için üzülüyorum.
• Kafanda kuruyorsun.

     Bu ve bunun gibi binlerce örnek sıralanabilir.

Gaslighting'e maruz kalındığı nasıl anlaşılır?

Gaslighting’ i fark etmek çok kolay olmayabilir. Sistematik bir şekilde sürekli Gaslighting’ e maruz kalan bireyler sağlıklı düşünmekte zorluk çektikleri için bu durumu hemen anlamakta sıkıntı çekebilirler. Eğer üstte sıralanan cümle ve benzerlerini sıkça duyuyorsanız ilişkinizi gözden geçirmeniz gerekmektedir.

• Kendinizi sürekli özür dilerken buluyorsanız,
• Yolunda gitmeyen durumlarda tek sebep kendinizi görüyorsanız,
• İlişki içinde kendinizi güvensiz ve kaygılı hissediyorsanız,
• Duyulmadığınızı çaresiz hissettiğinizi düşünüyorsanız,
• Duygularınızın görmezden gelindiğini düşünüyorsanız Gaslighting’e maruz kalıyor olabilirsiniz.

Gaslighting ile Nasıl Baş Edilir?

Gaslighting ile baş edebilmenin önemli adımı yukarıda belirtilen Gaslighting yöntemlerini biliyor ve daha sonrasında fark etmek olacaktır. Bunun fark edildiği an Gaslighting uygulayan kişi mağdur üzerindeki etkisini kaybetmeye başlayacaktır. Bu psikolojik manipülasyon anlık ve fevri durumlarda belirlenemez. Aklınızda ufak da olsa ‘acaba manipülasyona uğruyor muyum’ diye düşündüğünüz an yaşadığınız kötü, size kendinizi değersiz hissettiren durumları ses kaydı alabilir not tutabilirsiniz ve isterseniz bunu biriyle paylaşabilirsiniz. Sizi bu ilişkide tutan nedenleri listeleyin ve size verdiği zararlara dikkat çekin.

Size bu manipülasyona maruz kalan bireyle ilişkinizi tekrar gözden geçirmeniz gerekmektedir öyle ki bu kişi hayatınızda olduğu sürece tam anlamıyla sağlıklı düşünme ve davranış göstermeniz oldukça zordur. Diğer taraftan size psikolojik manipülasyon uygulayan kişiyi iyileştirme çalışmak yanlış olacaktır. Bu kişiye profesyonel destek sağlayacak ya da onu iyileştirecek kişi siz değilsiniz. Unutulmamalıdır ki kişi kendinde yanlış bulduğu durumu eğer kendisi isterse psikolojik destek alıp iyileşmeye çalışır.

Psikolojik manipülasyona uğrayan birey yukarıda da belirtildiği fark ettiği bu durumla baş etmekte zorlanabilir. Sağlıklı bir ilişkinin nasıl olması gerektiğinin hatırlanması önemli unsurlardan biridir.

Bireyin zedelenmiş özgüvenini, ihlal edilmiş sınırlarını, örselenmiş benliğini toparlaması psikolojik iyilik halini yakalayabilmesi için uzun bir sürece ihtiyacı olabilir. Bu süreci tek başına atlatmak kolay olmayabilir. Bazen manipülasyon fark edildiği halde ilişkiyi sonlandırmaya yönelik gücü bulmakta zorluk çekiyor olabilirsiniz. Eğer bu durum ile baş etmekte güçlük çekiyorsanız profesyonel destek almaktan çekinmeyin.

Kaynakça:

Gaslighting and Interpersonal Relationships: Systematic Review Büşra Akdeniz, Hüdayar Cihan ERTÜRK, Yaşar, Romantik İlişkilerde İlişki İstikrarı: Sınır Kişilik Örgütlenmesinde Erken Dönem Uyumsuz Şemalar, İlişkilerde Manipülasyon ve Flört Şiddeti Bağlamında İncelenmesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı Klinik Psikoloji Programı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2022.