Bağımlılık, Riskli Dönemleri ve Tedavisi

Bağımlılık

Bağımlılık; bir maddenin ruhsal, fiziksel ya da sosyal sorunlara yol açmasına rağmen, alımına devam edilmesi, bırakma isteğine karşılık bırakılamaması ve maddeyi alma isteğinin durdurulamamasıdır. Bağımlılığın tanımında ihtiyaç duyulan maddeyi aramak ve bu maddeyi alabilmek için kişinin kendisini zorlaması söz konusu iken madde alımının sınırlandırılmasında ise otokontrolün kaybedilmesi ile maddeye ulaşımın olmaması durumunda bir yoksunluk yansıtan olumsuz bir duygusal durumun ortaya çıkması ile karakterize olan ve tekrarlayan bir beyin hastalığı şeklindedir (Koob ve Volkow, 2010). [İşlevsellik kısıtlanır]

Ülkemizde yapılmış çalışmalarda, bağımlılığının sebepleri kişiye özgü, çevresel ve yaşamsal etkenler olarak tespit edilmiştir (İlhan, Demirbaş ve Doğan, 2002).

Bağımlılık geliştikten sonra hayat süresince devam eden kronik (belli periyotlarda nükseden) ve tedavisi olan bir beyin hastalığıdır.

Bağımlılıkta Riskli Dönemler

Bağımlılıkta riskli dönemler olarak adlandırılan geçiş dönemleri önemlidir. Bunlar;

• İlköğretimden ortaöğretime geçiş.
• Ergenlik dönemi (en riskli dönemlerden biridir..!!),
• Aile içi huzursuzluk, parçalanma gibi dönemler
• Ailede yaşanan kriz dönemleri, ebeveyn ayrılığı veya kaybı, aile fertlerinden birinin ciddi sağlık sorunu yaşaması,
• Travma sonrası dönemler dikkat edilmesi gereken dönemlerdir.

Bağımlılık Çeşitleri

Bağımlılık çeşitleri denildiği zaman kişilerin kullandığı maddelerin türünden bahsedilmektedir ve ayrı kategorilerde incelenmektedir.

10 ayrı madde kümesi tanımlanmıştır:

1. Alkol
2. Kafein
3. Kenevir (esrar)
4. Halüsinojenler (LSD, meskalin, fensiklidin vb.)
5. Uçucular (tiner, benzin, gazolin, bali vb.)
6. Opiyatlar (morfin, eroin, kodein, metadon vb.)
7. Uyutucu ve kaygı gidericiler (diazepam, klorazepat vb.)
8. Uyarıcılar (amfetamin, ekstazi, kokain vb.)
9. Tütün
10. Bilinmeyen maddeler

Davranışsal bağımlılıklar da şu şekildedir;

•    İnternet Bağımlılığı
•    Kumar Bağımlılığı
•    Alışveriş Bağımlılığı
•    Seks (Sex) Bağımlığı
•    İlişki Bağımlılığı
•    Yeme Bağımlılığı

Tedavisi

Bağımlılık tedavisi tıbbi yaklaşımında klinisyenlerin, bütün hastaları alkol ve madde kullanım bozukluğu taraması yapması, erken tanı ve tedavi kolaylaştırdığından büyük önem arz etmektedir. Ayrıca; kullanılan maddeye özel farmakolojik ve psikososyal tedavi yöntemleri farklılaşmakta olup, her kişiye farklı tedavi programları uygulanmaktadır. Bu bağlamda; Alkol ve madde kullanım bozukluğu tedavisinde risk faktörlerinin belirlenmesi tedavinin seyri için oldukça önem arz etmektedir. Kişi madde ile tanışıp kullanmaya başladıktan ve bağımlılığın oluşmasının akabinde tedavi ve iyileştirme, profesyonel ekip isteyen, yüksek maliyetli, uzun ve yorucu bir süreçtir (Yalçın ve Demirci, 2016: 470).

Kaynakça:

Koob, G. F., ve Volkow, N. D. (2010). Neurocircuitry of addiction. Neuropsychopharmacology Reviews, 35(1), 217-238. doi:10.1038/npp.2009.110; İlhan, İ., Demirbaş, H., ve Doğan, Y. B. (2002). Remisyonda olan alkol bağımlılarının sosyodemografik özellikleri ve bağımlılık süreci üzerine tanımlayıcı bir çalışma. Bağımlılık Dergisi, 3(3), 155-159. Ögel, K. (2018). Bağımlılık ve Tedavisi Temel Kitabı (2. Baskı). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. Uzbay, İ. T. (2009). Bağımlılık yapan maddeler ve özellikleri. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Meslek İçi Sürekli Eğitim Dergisi, 22(1), 16-33. Yalçın, Ö. ve Demirci, Ç. A. (2016). Alkol ve madde kullanım bozuklukları. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları içinde (470-526). Akay, P. A. ve Ercan, E. S. , İstanbul: Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Yayınları. A.P.A. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.